Giáo án bài Ngữ cảnh - Giáo án Ngữ văn lớp 11

Hoạt động 2: Hoạt động hình thành kiến thức mới

HS đọc mục I SGK và trả lời câu hỏi.

I. Tìm hiểu bài

1. Khái niệm ngữ cảnh

a. Tìm hiểu ngữ liệu

- Câu nói in đậm trong đoạn trích trên là của ai nois với ai ?(nhân vật giao tiếp)

- Của chị Tí - người bán hàng nước với người bạn nghèo của chị : chị em Liên ; bác siêu ; bác xẩm.

- Câu nói đó vào lúc nào ở đâu ?(hoàn cảnh giao tiếp hẹp)

- Câu nói đó ở phố huyện lúc tối khi mọi người chờ khách.

- Câu nói đó diễn ra trong hoàn cảnh xã hội nào ?(hoàn cảnh giao tiếp rộng)

- Câu nói đó diễn ra trong hoàn cảnh xã hội Việt Nam trước cách mạng tháng Tám.

- Theo em hiểu một cách đơn giản thì ngữ cảnh là gì?

b. Kết luận

- Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ mà ở đosanr phẩm ngôn ngữ(văn bản)được tạo ra trong hoạt động giao tiếp, đồng thời là bối cảnh cần dựa vào để lĩnh hội thấu đáo sản phẩm ngôn ngữ đó.

HS đọc mục II SGK và trả lời câu hỏi.

. Các nhân tố của ngữ cảnh

a. Nhân vật giao tiếp

- Theo em để thực hiện được giao tiếp chúng ta cần phải có những yếu tố nào?

- Gồm tất cả các nhân vật tham gia giao tiếp: người nói (viết ), người nghe ( đọc).

+ Một người nói - một người nghe: Song thoại.

+ Nhiều người nói luân phiên vai nhau: Hội thoại

Thế nào là nhân vật giao tiếp ?

+ Người nói và nghe đều có một "vai" nhất định, đều có đặc điểm khác nhau về lứa tuổi, nghề nghiệp, cá tính, địa vị xã hội, ...-> chi phối việc lĩnh hội lời nói.

Bối cảnh ngoài ngôn ngữ bao gồm những yếu tố nào ? Thế nào là bối cảnh giao tiếp hẹp, bối cảnh giao tiếp rộng và hiện thực được nói đến ? Cho ví dụ minh họa ?

b. Bối cảnh ngoài ngôn ngữ

- Bối cảnh giao tiếp rộng ( còn gọi là bối cảnh văn hóa): Bối cảnh xã hội, lịch sử, địa lý, phong tục tập quán, chính trị...ở bên ngoài ngôn ngữ.

- Bối cảnh giao tiếp hẹp ( còn gọi là bối cảnh tình huống): Đó là thời gian, địa điểm cụ thể, tình huống cụ thể.

- Hiện thực được nói tới( gồm hiện thực bên ngoài và hiện thực bên trong của các nhân vật giao tiếp): Gồm các sự kiện, biến cố, sự việc, hoạt động...diễn ra trong thực tế và các trạng thái, tâm trạng, tình cảm của con người.

- Thế nào là văn cảnh ?

c. Văn cảnh.

- Bao gốm tất cả các yếu tố ngôn ngữ cùng có mặt trong văn bản, đi trước hoặc sau một yếu tố ngôn ngữ nào đó. Văn cảnh có ở dạng ngôn ngữ viết và ngôn ngữ nói.

- Các yếu tố của ngữ cảnh có mối quan hệ với nhau như thế nào?

HS đọc mục III SGK và trả lời câu hỏi.

3. Vai trò của ngữ cảnh

- Đối với người nói ( viết ) và quá trình tạo lập văn bản: Ngữ cảnh là cơ sở cho việc lựa chọn nội dung cách thức giao tiếp và phương tiện ngôn ngữ(từ, ngữ, câu...)

- Ngữ cảnh có vai trò như thế nào đối với việc sản sinh và lĩnh hội văn bản?

- Đối với người nghe( đọc ) và quá trình lĩnh hội văn bản: Ngữ cảnh là căn cứ để lĩnh hội, phân tích, đánh giá nội dung, hình thức của văn bản.

HS đọc ghi nhớ SGk .

4. Ghi nhớ. Ghi nhớ SGK

Hoạt động 3: Hoạt động thực hành Luyện tập

Trao đổi, thảo luận nhóm: 5 phút.

Đại diện nhóm trình bày.

GV chuẩn xác kiến thức.

II. Luyện tập.

- Nhóm 1: bài tập 1

Câu 1 (Trang 106 sgk)

Trong bài văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc có viết:

Tiếng hạc phập phồng ... nhà nông ghét cỏ.

Bữa thấy bòng bong che trắng lốp

- Câu văn xuất phát từ bối cảnh: tin tức về kẻ địch đã đến phong thanh mười tháng này, lệnh quan chẳng thấy đâu

- Người nông dân thấy rõ sự dơ bẩn của kẻ thù, căm ghét chúng

- Nhóm 2: Bài tập 2.

Câu 2 (trang 106 sgk)

- Hai câu thơ gắn với ngữ cảnh giao tiếp cụ thể:

+ Đêm khuya, tiếng trống canh dồn dập, người phụ nữ trơ trọi

+ Tình huống là nội dung thể hiện đề tài của câu thơ

+ Ngoài tình huống, câu thơ còn bộc lộ tâm sự của nhân vật trữ tình

Câu 3 (trang 106 sgk)

Từ hoàn cảnh về cuộc sống của Tú Xương

- Bà Tú là người vợ tảo tần, chịu thương, chịu khó làm ăn nuôi chồng nuôi con

- Bà Tú kiếm sống bằng nghề buôn bán nhỏ

- Những chi tiết trong hoàn cảnh sống của gia đình Tú Xương chính là bối cảnh cho nội dung các câu thơ trong bài

+ Tác giả sử dụng các thành ngữ khắc họa số phận con người “một duyên hai nợ” (thân phận, sự vất vả của bà Tú khi nuôi con)

- Nhóm 3: Bài tập 4.

Câu 4 (trang 101 sgk)

- Ngữ cảnh: vào năm Đinh Dậu (1897) chính quyền mới do thực dân Pháp lập nên đã bắt sĩ tử Hà Nội xuống thi chung trường thi Nam Định

Nhà nước ba năm mở một khoa

Trường Nam thi lẫn với trường Hà

- Trong khoa thi Hương của năm Đinh Dậu, Toàn quyền Pháp ở Hà Nội là Đu- me đã cùng vợ đến dự:

Váy lọng rợp trời quan sứ đến

Váy lê quét đất mụ đầm ra

Hoạt động 4: Hoạt động ứng dụng

Câu 5 (Trang 106 sgk)

Bài tập nêu bối cảnh giao tiếp hẹp: lúc đi đường không quen biết nhau thường người ta không đường đột hỏi về vấn đề riêng tư mà chỉ hỏi những câu chuyện khách quan

- Câu hỏi trong tình huống trên thực chất nên hiểu người đi đường muốn hỏi về giờ, không phải hỏi về đồng hồ.