Giáo án bài Sự phát triển của từ vựng - Giáo án Ngữ văn lớp 9

HĐ1. HDHS tìm hiểu sự biến đổi và phát triển của từ vựng.

- Yêu cầu hs đọc bài tập và xđ y/c của b/t

H: Từ kinh tế trong bài "Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác" có nghĩa là gì ?

I. Sự biến đổi và phát triển của từ vựng:

1. Bài tập 1(55)

* Nhận xét:

- Kinh tế : Kinh bang tế thế là trị nước cứu đời → ngày nay chúng ta không dùng với nghĩa này nữa.

H: Ngày nay chúng ta có dùng theo nghĩa đó không ?

H: Em có nhận xét gì về nghĩa của từ kinh tế xưa và nay về phạm vi nghĩa của từ ?

⇒ Nghĩa của từ có thể thay đổi theo thời gian, có những nghĩa cũ bị mất đi và có những nghĩa mới được hình thành

- Yêu cầu hs đọc bài tập và xđ y/c của b/t

- “Kinh tế” ngày nay: là toàn bộ hoạt động của con người trong lao động sx, trao đổi, phân phối và sử dụng của cải vật chất làm ra.

⇒ Nghĩa của từ đã chuyển từ phạm vi nghĩa rộng sang nghĩa hẹp.

H: Cho biết nghĩa của từ xuân trong câu thơ “chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân”?

H: Cho biết nghĩa của từ xuân trong câu thơ “Ngày xuân em hãy còn dài” nghĩa là gì?

H: Cho biết nghĩa của từ tay trong câu thơ “Giở kim thoa với khăn hồng trao tay” nghĩa là gì?

H: Cho biết nghĩa của từ tay trong câu thơ “Cũng phường bán thịt cũng tay buôn người” là gì?

H: Trong các từ trên từ nào dùng theo nghĩa gốc, từ nào dùng theo nghĩa chuyển?

H: Các nghĩa chuyển của từ được hình thành theo phương thức chuyển nghĩa nào ? ( ẩn dụ và hoán dụ)

H: Vậy ta có thể phát triển từ vựng theo cách nào?

- GV chốt ý rút ra ghi nhớ, cho hs đọc

2. Bài tập 2(55)

* Nhận xét:

- Từ xuân trong câu “Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân ’’

⇒ Có nghĩa là mùa xuân mùa chuyển tiếp từ đông sang hạ thời tiết ấm dần được coi là mở đầu trong năm → Nghĩa gốc.

- Từ xuân trong câu "ngày xuân em hãy còn dài" có nghĩa là tuổi trẻ - những năm đầu của cuộc đời.

→ Nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.

- Từ tay trong “Giở kim...trao tay” có nghĩa là bộ phận của cơ thể con người - dùng để sờ, cầm, nắm → Nghĩa gốc.

- Từ tay trong câu “ Cũng phường ...tay buôn người” có nghĩa là chỉ người giỏi về 1 hoạt động nào đó → ở đây có nghĩa là kẻ buôn người.

→ Nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.

2. Kết luận

HĐ2. Hướng dẫn hs làm bài tập luyện tập:

- Cho hs đọc và xđ y/c bài tập.

- Hướng dẫn hs làm bài

- T/c thảo luận nhóm

- Cho hs nhận xét chéo giữa các nhóm.

- GV nhận xét đưa ra đáp án

- Cho hs đọc và xđ y/c bài tập.

- Hướng dẫn hs làm bài tập 2

H: Hãy nx về cách dùng nghĩa của từ trà trong các cách dùng?

- Cho hs đọc và xđ y/c bài tập.

H: Xác định nghĩa chuyển của từ đồng hồ?

- Cho hs đọc và xđ y/c bài tập.

H: Tìm dẫn chứng để chứng minh các từ : hội chứng, ngân hàng, sốt, vua là những từ nhiều nghĩa.

H: Từ mặt trời ở câu thơ thứ 2 được sử dụng theo phép tu từ từ vựng nào? Có thể coi đây là hiện tượng một nghĩa gốc của từ p/t thành nhiều nghĩa được k?vì sao?

- Phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc của chúng, theo phương thức ẩn dụ và hoán dụ.

2. Ghi nhớ (SGKT56)

II. Luyện tập:

1. Bài tập 1(56)

a. chân được dùng với nghĩa gốc

b. chân được dùng với nghĩa chuyển hoán dụ → chỉ sự vật có quan hệ tương cận với nghĩa gốc.

c, d. chân được dùng với nghĩa chuyển ẩn dụ → sự vật có nét tương đồng với nghĩa gốc.

2. Bài tập 2(56)

- Trà Hà thủ ô,Linh chi, Trà sen dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ

→ dựa trên cs của nghĩa gốc: đều là sp thực vật, chế biến khô, pha lấy nước uống.

3. Bài tập 3(56)

- Đồng hồ: địên, nước, xăng...nghĩa chuyển dựa trên cơ sở nghĩa gốc là khí cụ để đo khối lượng có bề ngoài giống như đồng hồ.

4. Bài tập 4( 57)

a. Hội chứng:

   + Nghĩa gốc tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh.

VD: hội chứng viêm đường hô hấp rất phức tạp.

   + Nghĩa chuyển:tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện biểu hiện cùng xuất hiện một tình trạng một vấn đề xã hội, cùng xuất hiện ở nhiều nơi

VD: Lạm phát, thất nghiệp là hội chứng của tình trạng suy thoái kinh tế → Hội chứng → từ nhiều nghĩa.

5. Bài tập 5(57)

- Từ măt trời trong câu thứ hai là ẩn dụ nghệ thuật-> Không phải một nghĩa gốc phát triển thành nhiều nghĩa vì :

   + Từ mặt trời ( nghĩa gốc ) chỉ sự vật một hành tinh trong vũ trụ.

   + Từ mặt trời trong câu hai được chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụ (chuyển nghĩa lâm thời- tu từ không làm cho từ có thêm nghĩa mới)