Lý thuyết Sinh 10 Bài 8: Tế bào nhân sơ - Chân trời sáng tạo
Haylamdo biên soạn và sưu tầm tóm tắt lý thuyết Sinh 10 Bài 8: Tế bào nhân sơ hay nhất, ngắn gọn sẽ giúp học sinh nắm vững kiến thức trọng tâm, ôn luyện để học tốt môn Sinh học 10.
Lý thuyết Sinh học 10 Bài 8: Tế bào nhân sơ - Chân trời sáng tạo
I. Đặc điểm chung của tế bào nhân sơ
Kích thước của một số loại tế bào
- Tế bào nhân sơ có những đặc điểm chung sau:
+ Có kích thước nhỏ khoảng 1 – 5 µm.
+ Chưa có nhân hoàn chỉnh (chưa có màng nhân), không có các bào quan có màng bao bọc.
+ Do có tỉ lệ S/V (diện tích bề mặt/thể tích) lớn và cấu tạo đơn giản, tế bào nhân sơ có khả năng trao đổi chất với môi trường nhanh, các phản ứng sinh hóa đơn giản, sinh trưởng và sinh sản nhanh.
- Sinh vật có cấu tạo từ tế bào nhân sơ được gọi là sinh vật nhân sơ:
+ Đại diện sinh vật nhân sơ: vi khuẩn, vi khuẩn cổ.
+ Hình dạng sinh vật nhân sơ: hình cầu (cầu khuẩn), hình xoắn (xoắn khuẩn), hình dấu phẩy (phẩy khuẩn), hình que (trực khuẩn),...
+ Một số loài sinh vật nhân sơ có thể liên kết với nhua tạo thành chuỗi, từng đôi hoặc nhóm nhỏ.
II. Cấu tạo tế bào nhân sơ
- Tế bào nhân sơ có cấu tạo đơn giản, gồm 3 thành phần chính:
+ Màng tế bào
+ Tế bào chất
+ Vùng nhân
- Ngoài ra, một số tế bào nhân sơ còn có một số thành phần khác như roi, lông, thành tế bào, vỏ nhầy,…
Cấu tạo điển hình của một trực khuẩn
1. Thành tế bào và màng sinh chất
a. Thành tế bào
- Cấu tạo: Được cấu tạo bởi peptidoglycan.
- Dựa vào cấu trúc và thành phần hóa học của peptidoglycan, vi khuẩn được chia làm 2 loại gồm vi khuẩn Gram dương (Gr+) và vi khuẩn Gram âm (Gr-). Việc phân loại Gram dương và Gram âm giúp có thể sử dụng các loại thuốc kháng sinh đặc hiệu để tiêu diệt từng loại vi khuẩn gây bệnh.
* So sánh cấu tạo thành tế bào của vi khuẩn gram dương và vi khuẩn gram âm:
Gram dương |
Gram âm |
- Không có lớp màng ngoài. |
- Có lớp màng ngoài chứa kháng nguyên có bản chất là lipopolysaccharide. |
- Lớp peptidoglycan dày. |
- Lớp peptidoglycan mỏng. |
Thành tế bào của vi khuẩn
- Chức năng: Thành tế bào có tác dụng quy định hình dạng và bảo vệ tế bào, chống lại áp lực của nước đi vào tế bào.
b. Màng sinh chất
- Vị trí: Nằm ngay bên dưới thành tế bào.
- Cấu tạo: Được cấu tạo từ lớp kép phospholipid và protein.
- Chức năng:
+ Kiểm soát quá trình vận chuyển các chất ra và vào tế bào.
+ Là nơi diễn ra một số quá trình chuyển hóa vật chất và năng lượng của tế bào.
c. Một số thành phần khác
- Vỏ nhầy: Cấu tạo từ polysaccharide có chức năng bảo vệ tế bào.
- Lông (nhung mao): Giúp vi khuẩn bám trên bề mặt tế bào hoặc các bề mặt khác.
- Roi (tiên mao): Được cấu tạo từ protein giúp vi khuẩn di chuyển.
2. Tế bào chất
- Cấu tạo:
+ Chứa 65 – 90% nước cùng các chất vô cơ và hữu cơ khác nhau.
+ Không có chứa bào quan có màng bao bọc, chỉ chứa ribosome 70 S – đây là bào quan duy nhất ở tế bào nhân sơ.
+ Trong tế bào chất của vi khuẩn, còn có các hạt và thể vùi có chức năng dự trữ các chất; ngoài ra, một số vi khuẩn còn có thêm plasmid (các DNA dạng vòng nhỏ) – đây là các phân tử DNA dạng vòng nhỏ quy định một số đặc tính của vi khuẩn như tính kháng thuốc.
- Chức năng:
+ Là nơi diễn ra các phản ứng sinh hóa, đảm bảo duy trì hoạt động sống của tế bào.
+ Các hạt và thể vùi có chức năng dự trữ các chất.
+ Các DNA dạng vòng nhỏ quy định một số đặc tính của vi khuẩn.
3. Vùng nhân
- Vị trí: Nằm khu trú ở một vùng tế bào chất.
- Cấu tạo:
+ Gồm một phân tử DNA xoắn kép, dạng vòng liên kết với nhiều loại protein khác nhau.
+ Không có màng nhân bao bọc.
- Chức năng: Chứa DNA mang thông tin di truyền quy định các đặc điểm của tế bào.
Vùng nhân của tế bào nhân sơ
