Trích diễm thi - tác giả, nội dung, bố cục, tóm tắt, dàn ý
Trích diễm thi - tác giả, nội dung, bố cục, tóm tắt, dàn ý
Nhằm mục đích giúp học sinh nắm vững kiến thức tác phẩm Trích diễm thi Ngữ văn lớp 10, bài học tác giả - tác phẩm Trích diễm thi trình bày đầy đủ nội dung, bố cục, tóm tắt, dàn ý phân tích, sơ đồ tư duy và bài văn phân tích tác phẩm.
A. Nội dung tác phẩm Trích diễm thi
Sách Trích diễm thi tập ra đời năm 1497, do Hoàng Đức Lương sưu tầm và tuyển chọn, lời tựa cũng do ông viết để trình bày lí do, quá trình hình thành của tập sách. Trước hết tác giả nêu năm lí do khiến thơ văn không lưu truyền được hết ở đời: ít người am hiểu, danh sĩ bận rộn, thiếu người tâm huyết, chưa có lệnh vua, thời gian và binh hoả huỷ hoại. Tiếp theo tác giả nêu lên hai động cơ soạn sách. Thực trạng tình hình sách vở về thơ ca Việt Nam rất hiếm, người học làm thơ như Hoàng Đức Lương “chỉ trông vào thơ bách gia đời nhà Đường”. Nhu cầu bức thiết phải biên soạn sách Trích diễm thi tập bởi vì “một nước văn hiến, xây dựng đã mấy trăm năm, chẳng lẽ không có quyển sách nào có thể làm căn bản”. Quá trình biên soạn sách hết sức lớn lao, công phu và ý nghĩa, không phải ai muốn cũng làm được. Song, tác giả thể hiện thái độ hết sức khiêm tốn.
B. Tìm hiểu tác phẩm Trích diễm thi
1. Tác giả
- Hoàng Đức Lương chưa rõ năm sinh, năm mất.
- Nguyên quán: huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên.
- Trú tại: huyện Gia Lâm, Hà Nội.
- Năm Mậu Tuất (1478) thi đỗ Tiến sĩ.
2. Tác phẩm
a. Hoàn cảnh sưu tầm: Năm 1497 trong phong trào Phục hưng nền văn hóa dân tộc sau chiến thắng chống quân Minh xâm lược, tác giả đã viết lời tựa cho tập “Trích diễm thi tập”.
b. Thể loại: Tựa là bài viết thường đặt ở đầu sách tương tự như các lời nói đầu, lời giới thiệu, lời tự bạch… (trước thời Đường thường để ở cuối sách). Mục đích là để giới thiệu với độc giả mục đích, động cơ sáng tác, kết cấu, bố cục nội dung hoặc tâm tư, tâm sự của tác giả.
c. Phương thức biểu đạt: Nghị luận, biểu cảm.
d. Ý nghĩa nhan đề:
- Trích: Rút ra, lược trích;
- Diễm: tươi đẹp;
- Thi: thơ;
- Tập: quyển.
→ Tuyển tập những bài thơ.
- Tựa “Trích diễm thi tập” là bài viết đặt ở đầu Trích diễm thi tập do tác giả viết.
e. Bố cục: 3 phần
- Phần 1 (từ đầu … không rách nát tan tành): Nguyên nhân khiến thơ văn thất lạc.
- Phần 2 (tiếp … chê trách người xưa vậy): Thực trạng thơ văn nước nhà và tâm sự của tác giả.
- Phần 3 (còn lại) : Giới thiệu về người viết và công cuộc sưu tầm “Trích diễm thi tập”.
f. Giá trị nội dung: Bài tựa cho thấy niềm tự hào sâu sắc và ý thức trách nhiệm của Hoàng Đức Lương trong việc bảo tồn di sản văn học của tiền nhân, từ đó giúp chúng ta có thái độ trân trọng và yêu quý di sản văn học dân tộc.
g. Giá trị nghệ thuật:
+ Cách lập luận chặt chẽ, săc sảo.
+ Ngôn ngữ ngắn gọn, hành văn chân thực, tình cảm chân thành.
+ Sự kết hợp hài hòa giữa chất trữ tình và nghị luận.
C. Sơ đồ tư duy Trích diễm thi
D. Đọc hiểu văn bản Trích diễm thi
1. Nguyên nhân khiến thơ văn Việt Nam không được truyền lại đầy đủ
- Chỉ có nhà văn, nhà thơ mới cảm nhận hết được cái hay, cái đẹp của thơ ca → khả năng thẩm định, cảm thụ.
- Những người có năng lực thì bận rộn công việc, ít để ý đến → đặc điểm công việc sưu tầm.
- Có người quan tâm đến thơ ca nhưng không đủ năng lực và kiên trì → năng lực người sưu tầm.
- Chế độ kiểm duyệt thời xưa.
- Ngoài ra, còn có lý do chiến tranh, thời gian làm mai một, hủy hoại nhiều văn bản.
⇒ Lập luận chặt chẽ, bao quát toàn diện, sử dụng biện pháp so sánh, câu hỏi tu từ… g gợi khả năng biểu cảm.
2. Niềm tự hào và ý thức trách nhiệm của tác giả qua công việc sưu tầm
- Công việc sưu tầm
+ Tìm quanh, hỏi khắp "nhặt nhạnh ở giấy tàn", "hỏi quanh khắp nơi";
+ Thu lượm thơ của các quan lại trong triều ;
+ Sau đó là phân loại, chia quyển, đặt tên, chia thành 6 quyển, thêm phần phụ chú do chính ông viết vào cuối mỗi quyển.
→ Việc làm vô cùng khó khăn, thể hiện ý thức trách nhiệm cao.
⇒ Lời văn thấm đẫm cảm xúc như lời bộc bạch, tâm sự.
- Cảm xúc của tác giả:
+ Xót xa, trăn trở trước cảnh thiếu vắng sách vở tra cứu;
+ Đau xót khi nghĩ đến di sản thơ văn không được lưu giữ.
→ Từ ngữ: than thở, than ôi, thương xót lắm sao.
⇒ Sự tự hào, trân trọng nền văn hiến dân tộc; có ý thức tự chủ, tự cường trong văn học; có ý thức trách nhiệm cao đối với di sản văn hóa cha ông của Hoàng Đức Lương. Trích diễm thi tập thể hiện ý thức bảo tồn di sản văn hóa dân tộc, niềm tự hào về nền văn hiến.
