Lý thuyết KHTN 8 Kết nối tri thức Bài 38: Hệ nội tiết ở người
Haylamdo biên soạn và sưu tầm tóm tắt lý thuyết Khoa học tự nhiên 8 Bài 38: Hệ nội tiết ở người sách Kết nối tri thức hay nhất, ngắn gọn sẽ giúp học sinh lớp 8 nắm vững kiến thức trọng tâm, ôn luyện để học tốt môn KHTN 8.
Lý thuyết KHTN 8 Kết nối tri thức Bài 38: Hệ nội tiết ở người
I. CÁC TUYẾN NỘI TIẾT TRONG CƠ THỂ NGƯỜI
- Chức năng của các tuyến nội tiết trong cơ thể: Các tuyến nội tiết tiết ra hormone rồi được vận chuyển theo đường máu đến cơ quan đích giúp điều khiển, điều hòa hoạt động của các cơ quan, duy trì sự ổn định của môi trường trong cơ thể.
- Đặc điểm của hormone do tuyến nội tiết tiết ra:
+ Hormone có hoạt tính sinh học cao nên chỉ cần một lượng nhỏ cũng gây hiệu quả rõ rệt.
+ Hormone có tính đặc hiệu cao, mặc dù hormone theo máu đi khắp cơ thể nhưng mỗi hormone chỉ tác dụng lên tế bào nhất định thuộc cơ quan đích.
- Một số tuyến nội tiết trong cơ thể người: tuyến yên, tuyến giáp, tuyến tụy, tuyến trên thận, tuyến sinh dục,…
1. Tuyến yên
- Tuyến yên tiết ra các hormone kích thích hoạt động của nhiều tuyến nội tiết khác trong cơ thể, đồng thời tiết ra các hormone ảnh hưởng đến sự tăng trưởng của cơ và xương, sự trao đổi nước ở thận, sự co thắt cơ trơn ở tử cung, tiết sữa ở tuyến vú.
2. Tuyến giáp
- Tuyến giáp tiết ra hormone thyroxine (TH). Hormone này chứa iodine, có vai trò quan trọng đối với quá trình trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng trong tế bào.
- Ngoài ra, tuyến giáp còn tiết hormone calcitonin tham gia điều hòa calcium và phosphorus trong máu.
3. Tuyến tụy
- Tuyến tụy là tuyến pha vì vừa tiết dịch tiêu hóa đổ vào tá tràng (chức năng ngoại tiết) vừa tiết các hormone (chức năng nội tiết).
- Tuyến tụy tiết hai loại hormone là insulin và glucagon tham gia điều hòa lượng đường trong máu:
+ Khi lượng đường trong máu tăng quá mức bình thường (sau bữa ăn), tuyến tụy sẽ tăng tiết hormone insulin. Hormone insulin kích thích đưa glucose vào các tế bào cơ thể, đồng thời, kích thích gan tăng nhận và chuyển glucose thành dạng glycogen dự trữ. Kết quả là lượng đường trong máu trong máu giảm về mức bình thường.
+ Khi nồng độ glucose trong máu giảm quá mức bình thường (xa bữa ăn), tuyến tụy sẽ tăng tiết hormone glucagon. Hormone glucagon kích thích gan chuyển hóa glycogen thành glucose đưa vào máu. Kết quả dẫn đến lượng đường trong máu tăng lên về mức bình thường.
4. Tuyến trên thận
- Tuyến trên thận tiết ra adrenaline và noradrenaline có vai trò làm tăng nhịp tim, co mạch, tăng nhịp hô hấp, dãn phế quản và góp phần làm tăng đường huyết khi đường huyết giảm.
- Đồng thời, tuyến trên thận còn tiết ra các loại hormone khác có vai trò điều hòa nồng độ glucose, muối sodium và potassium trong máu; điều hòa sinh dục nam, gây ra những biến đổi đặc tính sinh dục nam.
5. Tuyến sinh dục
- Tuyến sinh dục là tinh hoàn (ở nam) và buồng trứng (ở nữ).
- Tinh hoàn tiết ra hormone testosterone kích thích sự sinh tinh trùng ở nam; buồng trứng tiết ra hormone estrogen kích thích sự phát triển và rụng trứng ở nữ. Cả hai hormone này đều gây ra những biến đổi cơ thể ở tuổi dậy thì của cả nam và nữ.
II. MỘT SỐ BỆNH LIÊN QUAN ĐẾN HỆ NỘI TIẾT
1. Bệnh đái tháo đường
- Đái tháo đường (hay tiểu đường, đái đường) là một bệnh rối loạn chuyển hóa glucose trong máu.
- Nguyên nhân: Chủ yếu do thiếu hormone insulin hoặc insulin tiết ra nhưng bị giảm tác dụng điều hòa lượng đường trong máu, dẫn đến lượng glucose trong máu tăng nhưng tế bào không hấp thụ để làm nguyên liệu cho hoạt động trao đổi chất, đường trong máu sẽ thải ra ngoài qua nước tiểu.
- Triệu chứng: ăn nhiều, uống nhiều, đi tiểu nhiều, sụt cân,… Bệnh có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm như mù lòa, tổn thương dây thần kinh, hoại tử da,…
- Biện pháp phòng tránh: Cần có chế độ dinh dưỡng phù hợp: hạn chế chất bột đường, chất béo; tăng cường ăn các loại rau quả tốt cho sức khỏe;… luyện tập thể dục thể thao thường xuyên; kiểm soát cân nặng của cơ thể, tránh tình trạng thừa cân, béo phì; không hoặc hạn chế tối đa việc sử dụng các loại chất kích thích như thuốc lá, rượu bia,…; thường xuyên kiểm tra lượng đường máu.
2. Bệnh bướu cổ do thiếu iodine
- Bệnh bướu cổ là tình trạng phì đại tuyến giáp.
- Nguyên nhân: do cơ thể thiếu iodine dẫn đến TH không được tiết ra, khi đó tuyến yên sẽ tiết ra TSH để tăng cường hoạt động của tuyến giáp, gây phì đại tuyến.
- Hậu quả: Làm cho trẻ chậm lớn, trí tuệ chậm phát triển; giảm sút trí nhớ ở người lớn và hoạt động thần kinh suy giảm.
- Biện pháp phòng tránh: Có chế độ dinh dưỡng hợp lí, đảm bảo đủ lượng iodine bằng cách sử dụng các loại thức ăn giàu iodine như cá biển, nước mắm, muối biển,…; kiểm tra sức khỏe định kì;…
