Lý thuyết KHTN 7 Cánh diều Bài 34: Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh sản và điều khiển sinh sản ở sinh vật
Haylamdo biên soạn và sưu tầm tóm tắt lý thuyết Khoa học tự nhiên lớp 7 Bài 34: Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh sản và điều khiển sinh sản ở sinh vật sách Cánh diều hay nhất, ngắn gọn sẽ giúp học sinh nắm vững kiến thức trọng tâm, ôn luyện để học tốt môn KHTN 7.
Lý thuyết KHTN 7 Cánh diều Bài 34: Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh sản và điều khiển sinh sản ở sinh vật
Chỉ từ 150k mua trọn bộ lý thuyết KHTN 7 Cánh diều (cả năm) bản word trình bày đẹp mắt, dễ dàng chỉnh sửa:
- B1: gửi phí vào tk:
0711000255837- NGUYEN THANH TUYEN - Ngân hàng Vietcombank (QR) - B2: Nhắn tin tới Zalo VietJack Official - nhấn vào đây để thông báo và nhận giáo án
I. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SINH SẢN Ở SINH VẬT
Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh sản ở sinh vật bao gồm yếu tố bên ngoài (là các yếu tố môi trường như ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, chế độ dinh dưỡng,...) và yếu tố bên trong (ví dụ đặc điểm của loài, hormone sinh sản).
1. Các yếu tố môi trường
Các yếu tố nhiệt độ, ánh sáng, nước và độ ẩm, chất dinh dưỡng ảnh hưởng đến sinh sản ở sinh vật như ảnh hưởng đến sự ra hoa, đậu quả,... ở thực vật; mức sinh sản, tỉ lệ giới tính con sinh ra,... ở động vật.
a) Nhiệt độ
- Ở thực vật, ví dụ cây lúa lúc tạo hạt gặp nhiệt độ quá thấp thì hạt sẽ bị lép,...
Cây hoa cúc không ra hoa khi nhiệt độ lớn hơn 30oC
hoặc ra hoa chậm khi nhiệt độ dưới 12oC
- Ở động vật, ví dụ sự sinh sản của chuột nhắt trắng diễn ra mạnh ở nhiệt độ 18oC nhưng giảm xuống hoặc ngưng hẳn khi nhiệt độ tăng quá 30oC,… Ngoài ra, nhiệt độ cũng có thể ảnh hưởng đến sự phân hóa giới tính ở một số loài.
Một số loài rùa ấp trứng có tỉ lệ con đực và cái gần bằng nhau ở nhiệt độ 28,5oC,
đa số là con đực nếu thấp hơn 25oC, đa số là con cái nếu trên 30oC.
b) Ánh sáng
Cường độ, thời gian chiếu sáng trong ngày ảnh hưởng đến sự sinh sản ở sinh vật:
- Ở thực vật, có loài cây ra hoa trong điều kiện ánh sáng mạnh, ngày dài như thanh long, nhãn, rau dền.., có loài cây lại ra hoa trong điều kiện ánh sáng yếu, ngày ngắn như hoa cúc, hoa đào,…
 Cây thăng long là cây ngày dài |
 Cây đào là cây ngày ngắn |
- Ở động vật, nếu tăng thời gian chiếu sáng thì gà có thể đẻ hai quả trứng một ngày, các loài sâu ăn lá ngừng sinh sản vào mùa đông do thời gian chiếu sáng ít.
c) Nước
Nước và độ ẩm không khí ảnh hưởng đến sinh sản ở sinh vật:
- Ở thực vật, thiếu nước làm cho cây ra ít nụ, ít hoa hoặc không ra hoa (ví dụ măng cụt, cà chua) nhưng có những loài cây sẽ ra hoa nhiều trong điều kiện khô cằn như cây hoa giấy,…; nước cũng ảnh hưởng đến sự phát tán quả, hạt, bào tử của nhiều loại cây (ví dụ rêu, dương xỉ, cây đước,...).
Sự phát tán quả, hạt nhờ nước của dừa
- Ở động vật, ảnh hưởng của độ ẩm đến sinh sản ở động vật như ở sâu non ăn lá lúa, ở nhiệt độ 25oC, tỉ lệ đẻ trứng bị ảnh hưởng bởi độ ẩm.
Ảnh hưởng của độ ẩm đến tỉ lệ đẻ trứng ở sâu non ăn lá lúa
d) Chất dinh dưỡng
Chất dinh dưỡng có ảnh hưởng đến sinh sản ở sinh vật:
- Ở thực vật, chất dinh dưỡng ảnh hưởng đến sự ra hoa, tỉ lệ hoa thụ phấn,... Ví dụ thiếu chất lân cây ra hoa muộn (ví dụ xoài, táo, cúc,...); thiếu đạm thì hoa nhỏ, xấu (ví dụ hoa cúc, hoa hồng,...), nhưng nếu bón nhiều đạm cây cũng chậm ra hoa, hạt lép (ví dụ lúa); thiếu calcium thì quả bị thối, hỏng (ví dụ cà chua).
 Cây cà chua bị thối khi thiếu calcium |
 Hoa hồng nhỏ, xấu khi thiếu đạm |
- Ở động vật, ví dụ thiếu chất dinh dưỡng sẽ ảnh hưởng đến quá trình mang thai như ở chó, lợn, trâu...; thiếu vitamin A, E,... gà giảm năng suất đẻ và ấp trứng, vỏ trứng mỏng,…
2. Yếu tố bên trong
- Độ tuổi sinh sản, số lần sinh sản,… của mỗi sinh vật do đặc điểm của loài quy định.
+ Ở thực vật, cà chua phải đủ 14 lá mới ra hoa, cây chuối thì 1 năm mới bắt đầu ra hoa, có những loài ra hoa, kết quả liên tục như cây đậu cô ve, đu đủ,…
Cây chuối cần 1 năm mới bắt đầu ra hoa
+ Ở động vật, lợn cỏ A Lưới đẻ lần đầu khi 10 - 12 tháng tuổi, đẻ 1 – 2 lứa/năm, số con từ 5 – 6 con/ 1 lứa. Trong khi đó, ở mèo đẻ lần đầu khi 5 – 9 tháng tuổi, số lứa 3 – 4 lứa/năm, số con khoảng 3 con/lứa.
- Hormone là yếu tố tham gia điều hoà sinh sản ở sinh vật.
+ Ở thực vật, hormone điều hoà sự ra hoa, kích thích và ức chế trổ hoa, đậu quả, chín và rụng quả.
Sử dụng hormone Auxin, Cytokinin giúp tăng trưởng ở cây lan
+ Ở động vật, các hormone sinh dục tác động lên quá trình hình thành tinh trùng, trứng và các đặc điểm giới tính của động vật (Ví dụ: Khác với gà mái, gà trống có các đặc điểm như có mào, biết gáy,...).
Hormone testosterone hình thành các đặc điểm giới tính ở gà trống
II. ĐIỀU KHIỂN SINH SẢN Ở SINH VẬT
1. Điều chỉnh yếu tố môi trường
- Người ta có thể điều chỉnh từng yếu tố môi trường như nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm, chất dinh dưỡng nhằm điều khiển sự sinh sản ở sinh vật hoặc điều khiển phối hợp các yếu tố môi trường.
- Ví dụ: điều khiển thời gian ra hoa, số lượng hoa, khả năng đậu quả, sự chín của quả,… ở thực vật; điều khiển số con, giới tính, tỉ lệ trứng,… ở động vật.
Điều chỉnh yếu tố môi trường nhằm điều khiển sinh sản ở một số sinh vật
2. Sử dụng hormone nhân tạo
Người ta sử dụng các hormone nhân tạo điều khiển sinh sản ở sinh vật.
a. Ở thực vật
Sử dụng các loại hormone khác nhau điều khiển sinh sản như:
- Làm cho cây ra rễ nhanh khi giâm cành, chiết cành, nuôi cấy mô (ví dụ cây cam, cây bưởi, cây phong lan,... ).
Chiết cành cây ổi
- Làm cho cây ra hoa sớm, ra nhiều hoa (ví dụ cây hoa loa kèn, cây vải, cây nhãn,...).
Dùng hormone 6-BA kích thích sự ra hoa của cây phong lan
- Điều khiển tỉ lệ hoa đực, hoa cái trên cây (ví dụ cây bầu, cây bí,...).
- Làm tăng số quả, khối lượng quả (ví dụ cây đu đủ, cây táo, cây lê, cây hồng,…).
- Điều khiển ra hoa trái vụ (ví dụ cây dứa, cây xoài, cây thanh long,...), điều khiển sự chín của quả (ví dụ quả chuối, quả cà chua,… ).
Dùng khí ethylene kích thích sự chín của xoài
- Làm cho cây ra quả không hạt (ví dụ cây nho, cây cam, cây dưa hấu),...
Dưa hấu không hạt
b. Ở động vật
- Sử dụng hormone điều khiển số trứng, số con (ví dụ kích thích sinh sản ở cá, ếch, ba ba,…). Ở một số loài động vật quý hiếm, người ta tiêm hormone thúc đẩy sự chín và rụng nhiều trứng, các trứng đó cho thụ tinh nhân tạo để được nhiều con trong một lứa đẻ.
Tiêm hormone kích thích sự chín và rụng trứng hàng loạt ở cá
→ Khi sử dụng các chất kích thích điều khiển sinh sản ở cây trồng, vật nuôi cần đảm bảo an toàn thực phẩm và phát triển bền vững.
