Phương pháp giải Các dạng bài tập chương Phản ứng oxi hóa, khử - Hoá học lớp 10

---

Phương pháp giải Các dạng bài tập chương Phản ứng oxi hóa, khử

Với Phương pháp giải Các dạng bài tập chương Phản ứng oxi hóa, khử Hoá học lớp 10 tổng hợp các dạng bài tập, bài tập trắc nghiệm có lời giải chi tiết với đầy đủ phương pháp giải, ví dụ minh họa sẽ giúp học sinh ôn tập, biết cách làm dạng bài tập Phản ứng oxi hóa, khử từ đó đạt điểm cao trong bài thi môn Hoá học lớp 10.

• 4 dạng bài tập Phản ứng oxi hóa khử trong đề thi Đại học có lời giải
• Dạng 1: Xác định loại phản ứng hóa học
• Dạng 2: Xác định chất khử, chất oxi hóa trong phản ứng hóa học
• Dạng 3: Cách xác định số oxi hóa của các nguyên tố
• Dạng 4: Phương pháp cân bằng phản ứng oxi hóa khử
• Dạng 5: Các dạng bài tập về oxi hóa - khử
• Dạng 6: Phương pháp bảo toàn electron
• Dạng 7: Kim loại tác dụng với axit

Bài tập trắc nghiệm

• 30 bài tập trắc nghiệm chương Phản ứng hóa học có đáp án
• 50 câu trắc nghiệm Phản ứng oxi hóa, khử có lời giải chi tiết (cơ bản)
• 50 câu trắc nghiệm Phản ứng oxi hóa, khử có lời giải chi tiết (nâng cao)

Xác định loại phản ứng hóa học

A. Phương pháp & Ví dụ

Lý thuyết và Phương pháp giải

Phân biệt các loại phản ứng hóa học:

- Phản ứng hoá hợp : Là phản ứng hóa học, trong đó 2 hay nhiều chất hóa hợp với nhau tạo thành một chất mới. Tгопg phản ứng hoá hợp, số oxi hoá của các nguyên tố có thể thay đổi hoặc không thay đổi.

- Phản ứng phân huỷ: Là phản ứng hóa học, trong đó một chất bị phân hủy thành 2 hay nhiều chất mới. Trong phản ứng phân huỷ, số oxi hoá của các nguyên tố có thể thay đổi hoặc không thav đổi.

- Phản ứng thế: Là phản ứng hóa học, trong đó nguyên tử của nguyên tố này ở dạng đơn chất thay thế nguyên tử của nguyên tố khác trong hợp chất. Trong hoá học vô cơ, phản ứng thế bao giờ cũng có sự thay đổi số oxi hoá của các nguyên tố.

- Phản ứng trao đổi: Là phản ứng hóa học, trong đó các hợp chất trao đổi nguyên tử hay nhóm nguyên tử với nhau. Trong phản ứng trao đổi, số oxi hoá của các nguyên tố không thay đổi.

- Phản ứng oxi hóa khử: là phản ứng hóa học, trong đó có sự chuyển electron giữa các chất trong phản ứng hay phản ứng oxi hóa khử là phản ứng hóa học trong đó có sự thay đổi số oxi hóa của một số nguyên tố.

Ví dụ minh họa

Ví dụ 1: Phản ứng nào sau đây là phản ứng oxi hóa – khử?

A. Fe₂ O₃ + 6HNO₃ → 2Fe(NO₃ ) ₃ + 3H₂ O

B. H₂ SO₄ + Na₂ O → Na₂ SO₄ + 2H₂ O

C. Fe₂ O₃ + 3CO → 2Fe + 3CO₂

D. 2AgNO₃ + BaCl₂ → Ba(NO₃ ) ₂ + 2AgCl ↓

Hướng dẫn:

Nhắc lại: Phản ứng oxi hóa khử là phản ứng có sự thay đổi số oxi hóa.

Xét sự thay đổi số oxi hóa của các chất trong các phản ứng trên ta thấy chỉ có đáp án C có sự thay đổi số oxi hóa Fe³⁺xuống Fe⁰; C⁺²lên C⁺⁴

⇒ Chọn C

Ví dụ 2: Phản ứng nào sau đây vừa là phản ứng hóa hợp, vừa là phản ứng oxi hóa – khử?

A. CaO + H₂ O → Ca(OH) ₂

B. 2NO₂ → N₂ O₄

C. 2NO₂ + 4Zn → N₂ + 4ZnO

D. 4Fe(OH) ₂ + O₂ + 2H₂ O → 4Fe(OH) ₃

Hướng dẫn:

Nx: Đáp án A và B không có sự thay đổi số oxi hóa nên không phải là phản ứng oxi hóa khử. Còn lại đáp án C và D.

Phản ứng hóa hợp là phản ứng từ nhiều chất tham gia tạo thành 1 chất mới. Do đó loại đáp án C.

⇒ Chọn D

Ví dụ 3: Phản ứng nào sau đây vừa là phản ứng phân hủy, vừa là phản ứng oxi hóa – khử?

A. NH₄ NO₂ → N₂ + 2H₂ O

B. CaCO₃ → CaO + CO₂

C. 8NH₃ + 3Cl₂ → N₂ + 6NH₄ Cl

D. 2NH₃ + 3CuO → N₂ + 3Cu + 3H₂ O

Hướng dẫn:

⇒ Chọn A

B. Bài tập trắc nghiệm

Câu 1. Loại phản ứng nào sau đây luôn là không phải phản ứng oxi hóa – khử?

A. phản ứng hóa hợp

B. phản ứng phân hủy

C. phản ứng thế

D. phản ứng trao đổi

Lời giải:

Đáp án: D

Câu 2. Phản ứng nhiệt phân muối thuộc phản ứng :

A. oxi hóa – khử.        B. không oxi hóa – khử.

C. oxi hóa – khử hoặc không.        D. thuận nghịch.

Lời giải:

Đáp án: C

Câu 3. Phản ứng nào sau đây vừa là phản ứng phân hủy, vừa là phản ứng oxi hóa – khử?

A. NH₄NO₂ → N₂ + 2H₂O

B. CaCO₃ → CaO + CO₂

C. 8NH₃ + 3Cl₂ → N₂ + 6NH₄Cl

D. 2NH₃ + 3CuO → N₂ + 3Cu + 3H₂O

Lời giải:

Đáp án: A

Câu 4. Phản ứng nào sau đây là phản ứng thế?

A. CuO + HCl → CuCl₂ + H₂O

B. Fe + 2HCl → FeCl₂ + H₂

C. 3Zn + 8HNO₃ → 3Zn(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O

D. Fe(NO₃)₂ + AgNO₃ → Fe(NO₃)₃ + Ag

Lời giải:

Đáp án: B

Câu 5. Phản ứng nào sau đây vừa là phản ứng hóa hợp, vừa là phản ứng oxi hóa – khử?

A. CaO + H₂O → Ca(OH)₂

B. 2NO₂ → N₂O₄

C. 2NO₂ + 4Zn → N₂ + 4ZnO

D. 4Fe(OH)₂ + O₂ + 2H₂O → 4Fe(OH)₃

Lời giải:

Đáp án: D

Câu 6. Phản ứng nào sau đây vừa là phản ứng phân hủy, vừa là phản ứng oxi hóa – khử?

A. NH₄NO₂ → N₂ + 2H₂O

B. CaCO₃ → CaO + CO₂

C. 8NH₃ + 3Cl₂ → N₂ + 6NH₄Cl

D. 2NH₃ + 3CuO → N₂ + 3Cu + 3H₂O

Lời giải:

Đáp án: A

Câu 7. Cho các phản ứng sau :

a. FeO + H₂SO₄ đặc nóng

b. FeS + H₂SO₄ đặc nóng

c. Al₂O₃ + HNO₃

d. Cu + Fe₂(SO₄)₃

e. RCHO + H₂

f. Glucozơ + AgNO₃ + NH₃ + H₂O

g. Etilen + Br₂

h. Glixerol + Cu(OH)₂

Dãy gồm các phản ứng đều thuộc loại phản ứng oxi hoá – khử là ?

A. a, b, d, e, f, h.        B. a, b, d, e, f, g.

C. a, b, c, d, e, g.        D. a, b, c, d, e, h.

Lời giải:

Đáp án: B

Câu 8. Cho từng chất : Fe, FeO, Fe(OH)₂, Fe₃O₄, Fe₂O₃, Fe(NO₃)₃, Fe(NO₃)₂, FeSO₄, Fe₂(SO₄)₃, FeCO₃ lần lượt phản ứng với HNO₃ đặc nóng. Số lượng phản ứng thuộc loại phản ứng oxi hoá – khử là :

A. 8.        B. 6.       C. 5.        D. 7.

Lời giải:

Đáp án: D

Fe, FeO, Fe(OH)₂, Fe₃O₄, Fe(NO₃)₂, FeSO₄, FeCO₃

Fe + 6HNO₃ → 3H₂O + 3NO₂ + Fe(NO₃)₃

FeO + 4HNO₃ → Fe(NO₃)₃ + NO₂ + 2H₂O

Fe(OH)₂ + 4HNO₃ → Fe(NO₃)₃ + NO₂ + 3H₂O

Fe₃O₄ + 10HNO₃ → 3Fe(NO₃)₃ + NO₂ + 5H₂O

Fe(NO₃)₂ + 2HNO₃ → Fe(NO₃)₃ + NO₂ + H₂O

3FeSO₄ + 6HNO₃ → Fe₂(SO₄)₃ + Fe(NO₃)₃ + 3NO₂ + 3H₂O

FeCO₃ + 4HNO₃ → Fe(NO₃)₃ + NO₂ + 2H₂O

Câu 9. Xét phản ứng sau :

3Cl₂ + 6KOH → 5KCl + KClO₃ + 3H₂O (1)

2NO₂ + 2KOH → KNO₂ + KNO₃ + H₂O (2)

Phản ứng (1), (2) thuộc loại phản ứng

A. oxi hóa – khử nội phân tử.

B. oxi hóa – khử nhiệt phân.

C. tự oxi hóa – khử.

D. không oxi hóa – khử.

Lời giải:

Đáp án: C

Câu 10. Khi trộn dung dịch Fe(NO₃)₂ với dung dịch HCl, thì

A. không xảy ra phản ứng.

B. xảy ra phản ứng thế.

C. xảy ra phản ứng trao đổi.

D. xảy ra phản ứng oxi hóa – khử.

Lời giải:

Đáp án: D

Xác định chất khử, chất oxi hóa trong phản ứng hóa học

A. Phương pháp & Ví dụ

Lý thuyết và Phương pháp giải

- Trước hết xác định số oxi hóa.

Nếu trong phản ứng có chứa một hoặc nhiều nguyên tố có số oxi hóa thay đổi thì phản ứng đó thuộc loại oxi hóa – khử

- Chất oxi hóa là chất nhận e (ứng với số oxi hóa giảm)

- Chất khử là chất nhường e ( ứng với số oxi hóa tăng)

Cần nhớ: khử cho – O nhận

Tên của chất và tên quá trình ngược nhau

Chất khử (cho e) - ứng với quá trình oxi hóa.

Chất oxi hóa (nhận e) - ứng với quá trình khử.

Ví dụ minh họa

Ví dụ 1: Cho phản ứng: Ca + Cl₂ → CaCl₂ .

Kết luận nào sau đây đúng?

A. Mỗi nguyên tử Ca nhận 2e.

B. Mỗi nguyên tử Cl nhận 2e.

C. Mỗi phân tử Cl₂ nhường 2e.

D. Mỗi nguyên tử Ca nhường 2e.

Hướng dẫn:

Ca → Ca²⁺+2e

Cl₂ + 2.1e → 2Cl^-

⇒ Chọn D

Ví dụ 2: Trong phản ứng: CaCO₃ → CaO + CO₂ , nguyên tố cacbon

A. Chỉ bị oxi hóa.

B. Chỉ bị khử.

C. Vừa bị oxi hóa, vừa bị khử.

D. Không bị oxi hóa, cũng không bị khử.

Hướng dẫn:

C⁺⁴ → C⁺⁴

⇒ Chọn D

Ví dụ 3: Trong phản ứng: Cu + 2H₂SO_{4(đặc, nóng)} → CuSO₄ + SO₂ + 2H₂ O, axit sunfuric

A. là chất oxi hóa.

B. vừa là chất oxi hóa, vừa là chất tạo môi trường.

C. là chất khử.

D. vừa là chất khử, vừa là chất tạo môi trường.

Hướng dẫn:

S⁺⁶ → S⁺⁴ ⇒ H₂SO₄ đóng vai trò là chất oxi hóa

Mặt khác SO₄^2- đóng vai trò môi trường để tao muối CuSO₄

⇒ Chọn B

Ví dụ 4. Trong phản ứng dưới đây, vai trò của H₂S là :

2FeCl₃ + H₂S → 2FeCl₂ + S + 2HCl

A. chất oxi hóa.       B. chất khử.        C. Axit.        D. vừa axit vừa khử.

Hướng dẫn:

Đáp án B

Ví dụ 5. Cho các phản ứng sau, phản ứng nào là phản ứng oxi hóa – khử. Hãy xác định chất khử, chất oxi hóa

a) 2KMnO₄ + 16HCl → 5Cl₂ + 2MnCl₂ + 2KCl + 8H₂O

b) BaO + H₂O → Ba(OH)₂

c) CuO + H₂SO₄ → CuSO₄ + H₂O

d) 2NaI + Cl₂ → 2NaCl + I₂

e) Br₂ + 2KOH → KBr + KBrO + H₂O

Hướng dẫn:

Phản ứng oxi hóa – khử là a, d, e vì có sự thay đổi số oxi hóa giữa các nguyên tố.

B. Bài tập trắc nghiệm

Câu 1. Cho các chất và ion sau : Zn ; Cl₂ ; FeO ; Fe₂O₃ ; SO₂ ; H₂S ; Fe²⁺ ; Cu²⁺ ; Ag⁺. Số lượng chất và ion vừa đóng vai trò chất khử, vừa đóng vai trò chất oxi hóa là :

A. 2.        B. 8.        C. 6.        D. 4.

Lời giải:

Đáp án: D

Các chất vừa đóng vai trò chất khử, vừa đóng vai trò chất oxi hóa là: Cl₂, FeO ; SO₂ ; Fe²⁺

Câu 2. Cho phản ứng: 4HNO₃ đặc nóng + Cu → Cu(NO₃)₂ + 2NO₂ + 2H₂O.

Trong phản ứng trên, HNO₃ đóng vai trò là :

A. chất oxi hóa.        B. axit.

C. môi trường.        D. chất oxi hóa và môi trường.

Lời giải:

Đáp án: D

Câu 3. Cho dãy các chất và ion : Cl₂, F₂, SO₂, Na⁺, Ca²⁺, Fe²⁺, Al³⁺, Mn²⁺, S^2-, Cl^-. Số chất và ion trong dãy đều có tính oxi hoá và tính khử là :

A. 3.        B. 4.        C. 6.        D. 5.

Lời giải:

Đáp án: B

Các chất vừa có tính khử vừa có tính oxi hóa là: Cl₂, SO₂, Fe²⁺, Mn²⁺

Các chất chỉ có tính oxi hóa: F₂, Na⁺, Ca²⁺, Al³⁺

Các chất chỉ có tính khử: S^2-, Cl^-

Câu 4. Trong phản ứng dưới đây, H₂SO₄ đóng vai trò là :

Fe₃O₄ + H₂SO₄ đặc → Fe₂(SO₄)₃ + SO₂ + H₂O

A. chất oxi hóa.        B. chất khử.

C. chất oxi hóa và môi trường.        D. chất khử và môi trường.

Lời giải:

Đáp án: C

Câu 5. Trong phản ứng dưới đây, chất bị oxi hóa là :

6KI + 2KMnO₄ + 4H₂O → 3I₂ + 2MnO₂ + 8KOH

A. KI.        B. I₂.        C. H₂O.        D. KMnO₄.

Lời giải:

Đáp án: A

Câu 6. Xác định chất khử, chất oxi hóa và hoàn thành phương trình phản ứng sau:

MnO₂ + HCl → MnCl₂ + Cl₂ + H₂O

Lời giải:

Đáp án:

Câu 7. Trong phản ứng dưới đây, vai trò của HBr là gì ?

KClO₃ + 6HBr → 3Br₂ + KCl + 3H₂O

A. vừa là chất oxi hóa, vừa là môi trường.

B. là chất khử.

C. vừa là chất khử, vừa là môi trường.

D. là chất oxi hóa.

Lời giải:

Đáp án: B

Câu 8. Cho Cu tác dụng với dung dịch chứa H₂SO₄ loãng và NaNO₃, vai trò của NaNO₃ trong phản ứng là :

A. chất xúc tác.       B. môi trường.        C. chất oxi hoá.       D. chất khử.

Lời giải:

Đáp án: C

Câu 9. Xác định quá trình khử, quá trình oxi hóa và cân bằng phản ứng sau :

Cu + HNO₃ → Cu(NO₃)₂ + NO₂ + H₂O

Lời giải:

Đáp án:

Câu 10. Trong phản ứng dưới đây, vai trò của NO₂ là gì ?

2NO₂ + 2NaOH → NaNO₃ + NaNO₂ + H₂O

A. chỉ bị oxi hoá.

B. chỉ bị khử.

C. không bị oxi hóa, không bị khử.

D. vừa bị oxi hóa, vừa bị khử.

Lời giải:

Đáp án: D

Cách xác định số oxi hóa của các nguyên tố

A. Phương pháp & Ví dụ

Lý thuyết và Phương pháp giải

- Quy tắc 1 : Số oxi hóa của các nguyên tố trong đơn chất bằng 0.

Ví dụ : Số oxi hóa của các nguyên tố Na, Fe, H, O, Cl trong đơn chất tương ứng Na, Fe, H₂, O₂, Cl₂ đều bằng 0.

- Quy tắc 2 : Trong hầu hết các hợp chất :

Số oxi hóa của H là +1 (trừ các hợp chất của H với kim loại như NaH, CaH₂, thì H có số oxi hóa –1).

Số oxi hóa của O là –2 (trừ một số trường hợp như H₂O₂, F₂O, oxi có số oxi hóa lần lượt là : –1, +2).

- Quy tắc 3 : Trong một phân tử, tổng đại số số oxi hóa của các nguyên tố bằng 0. Theo quy tắc này, ta có thể tìm được số oxi hóa của một nguyên tố nào đó trong phân tử nếu biết số oxi hóa của các nguyên tố còn lại.

- Quy tắc 4 : Trong ion đơn nguyên tử, số oxi hóa của nguyên tử bằng điện tích của ion đó. Trong ion đa nguyên tử, tổng đại số số oxi hóa của các nguyên tử trong ion đó bằng điện tích của nó.

Ví dụ : Số oxi hóa của Na, Zn, S và Cl trong các ion Na⁺, Zn²⁺, S^2-, Cl^- lần lượt là : +1, +2, –2, –1.

Tổng đại số số oxi hóa của các nguyên tố trong các ion SO₄^2-, MnO₄^-, NH₄⁺ lần lượt là : –2, –1, +1.

Chú ý: Để biểu diễn số oxi hóa thì viết dấu trước, số sau, còn để biểu diễn điện tích của ion thì viết số trước, dấu sau.

Nếu điện tích là 1+ (hoặc 1–) có thể viết đơn giản là + (hoặc -) thì đối với số oxi hóa phải viết đầy đủ cả dấu và chữ (+1 hoặc –1).

Trong hợp chất, kim loại kiềm, kiềm thổ, nhôm luôn có số oxi hóa lần lượt là : +1, +2, +3.

Ví dụ minh họa

Ví dụ 1: Tìm số oxi hóa của S trong phân tử H₂SO₄ ?

Hướng dẫn:

Gọi số oxi hóa của S trong H₂SO₄ là x, ta có :

      2.(+1) + 1.x + 4.(–2) = 0 → x = +6

Vậy số oxi hóa của S là +6.

Ví dụ 2 : Tìm số oxi hóa của Mn trong ion MnO₄^- ?

Hướng dẫn:

Gọi số oxi hóa của Mn là x, ta có :

       1.x + 4.( –2) = –1 → x = +7

Vậy số oxi hóa của Mn là +7.

Ví dụ 3. Xác định số oxi hóa của các ion sau: Na⁺, Cu²⁺, Fe²⁺, Fe³⁺, Al³⁺.

Hướng dẫn:

Ion	Na+	Cu2+	Fe2+	Fe3+	Al3+
Số oxi hóa	+1	+2	+2	+3	+3

*Lưu ý: Trong ion đơn nguyên tử, số oxi hóa của nguyên tử bằng điện tích của ion đó.

B. Bài tập trắc nghiệm

Câu 1. Cho các hợp chất : NH , NO₂, N₂O, NO , N₂

Thứ tự giảm dần số oxi hóa của N là :

A. N₂ > NO > NO₂ > N₂O > NH .

B. NO > N₂O > NO₂ > N₂ > NH .

C. NO > NO₂ > N₂O > N₂ > NH .

D. NO > NO₂ > NH > N₂ > N₂O.

Lời giải:

Đáp án: C

Số oxi hóa của N trong các hợp chất NH , NO₂, N₂O, NO , N₂ lần lượt là: +3, +4, +1, +5, 0

Câu 2. Số oxi hóa của Cl trong các hợp chất sau lần lượt là: HCl, HClO, NaClO₃, HClO₄

A. -1, 0, +5, +7        B. -1, +1, +5, +7

C. +1, +3, +1 , +5        D. +1, -1, +3, +5

Lời giải:

Đáp án: B

Câu 3. Xác định số oxi hóa của crom trong các hợp chất sau: Cr₂O₃, K₂CrO₄, Cr₂(SO₄)₃ , K₂Cr₂O₇

A. +3, +6, + 3; +6        B. +1, +3, +1 , +5

C. +3, +7, + 4; +6        D. +3, +4, +2; +7

Lời giải:

Đáp án: A

Câu 4. Cho biết thứ tự giảm dần số oxi hóa của các ion sau: MnO₄^-, SO₄^2-, NH₄⁺, ClO₃^-.

A. MnO₄^-, SO₄^2-, NH₄⁺, ClO₃^-

B. MnO₄^-, NH₄⁺, ClO₃^- SO₄^2-.

C. NH₄⁺, ClO₃^-, MnO₄^-, SO₄^2-.

D. NH₄⁺, ClO₃^- , SO₄^2-, MnO₄^-.

Lời giải:

Đáp án: D

Số oxi hóa của MnO₄^-, SO₄^2-, NH₄⁺, ClO₃^- lần lượt là: +7, +6, +3, +5

Câu 5. Cho các chất: H₂S, S, H₂SO₃, H₂SO₄, SO₂, SO₃. Xác định số oxi hóa của S trong các chất trên

A. -2, 0, +4, +6, +4, +6

B. -2, 0, +4, +6, +2, +3

C. -2, 0, +3, +4, +4, +6

D. +2, 1, +4, +6, +4, -3

Lời giải:

Đáp án: A

Áp dụng quy tắc xác định số oxi hóa: