Phương pháp giải Các dạng bài tập chương Este, Lipit - Hoá học lớp 12

Phương pháp giải Các dạng bài tập chương Este, Lipit

Với Phương pháp giải Các dạng bài tập chương Este, Lipit Hoá học lớp 12 tổng hợp các dạng bài tập, bài tập trắc nghiệm có lời giải chi tiết với đầy đủ phương pháp giải, ví dụ minh họa sẽ giúp học sinh ôn tập, biết cách làm dạng bài tập chương Este, Lipit từ đó đạt điểm cao trong bài thi môn Hoá học lớp 12.

Phương pháp giải Các dạng bài tập chương Este, Lipit

Bài tập trắc nghiệm

Phương pháp giải Bài tập phản ứng đốt cháy este

A. Phương pháp & Ví dụ

Lý thuyết và Phương pháp giải

CTTQ este: C_nH_2n+2-2k-2xO_2x

PT tổng quát

TH este no, đơn chức Hóa học lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Hóa học 12 có đáp án

⇒ n_H₂O = n_CO₂ ; n_este = 1,5n_CO₂ - n_O₂

⇒ Số nguyên tử C là Hóa học lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Hóa học 12 có đáp án

Trường hợp đốt cháy một hỗn hợp nhiều este thuộc cùng dãy đồng đẳng thì ta cũng kết luận tương tự như trên.

n_{hỗn hợp} = 1,5n_CO₂ - n_O₂

ở đây: Hóa học lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Hóa học 12 có đáp án ,với n_min < n– < n_max

khác với axit cacboxylic giá trị n– trong este luôn lớn hơn 2.

Ví dụ minh họa

Bài 1: Đốt cháy hoàn toàn 7,4 gam este X đơn chức thu được 6,72 lít khí CO₂ (đktc) và 5,4 gam nước. Xác định công thức phân tử của X.

Hướng dẫn:

Ta có: n_CO₂ = 6,72/22,4 = 0,3 (mol) và n_H₂O = 5,4/18 = 0,3 (mol)

Vì khi đốt cháy X thu được nH₂O = nCO₂ nên X là este no đơn chức

Gọi công thức của este no, đơn chức là: C_nH_2nO₂ (n ≥ 2)

Theo đề bài, ta có: M_X = (0,3/n).(14n + 32) = 7,4 ⇒ n = 3

Vậy công thức phân tử của X là: C₃H₆O₂.

Bài 2: Đốt cháy hoàn toàn 1,76 gam một este X thu được 3,52 gam CO₂ và 1,44 gam H₂O. Xác định công thức phân tử của X?

Hướng dẫn:

Ta có: n_CO₂ = 3,52/44 = 0,08 (mol); n_H₂O = 1,44/18 = 0,08(mol)

Do n_CO₂ = n_H₂O ⇒ X có độ bất bão hòa của phân tử ∆ = 1

X là este no, đơn chức ⇒ X dạng C_nH_2nO₂

Vậy công thức phân tử của X là: C₄H₈O₂

Bài 3: Đốt cháy hoàn toàn 4,2 gam một este E thu được 6,16 gam CO₂ và 2,52 gam H₂O. Xác định công thức phân tử , công thức cấu tạo , gọi tên E.

Hướng dẫn:

Ta có; n_CO₂ = 6,16/44 = 0,14(mol); n_H₂O = 2,52/18 = 0,14 (mol)

Do n_CO₂ = n_H₂O ⇒ ∆ = 1 ⇒ E là este no,đơn chức dạng: C_nH_2nO₂

n = 2 ⇒ C₂H₄O₂ ⇒ CTPT của E là HCOOCH₃ (metyl fomiat)

Bài 4: Đốt cháy hoàn toàn một lượng hỗn hợp hai este, cho sản phẩm phản ứng cháy qua bình đựng P₂O₅ dư, khối lượng bình tăng thêm 6,21 gam, sau đó cho qua tiếp dung dịch Ca(OH)₂ dư, thu được 34,5 gam kết tủa. Các este nói trên thuộc loại gì (đơn chức hay đa chức, no hay không no)?

Hướng dẫn:

Khối lượng tăng lên của bình P₂O₅ là khối lượng H₂ O

P₂O₅ + 3H₂O → 2H₃PO₄

Có kết tủa tạo thành là do CO₂ hấp thụ

CO₂ + Ca(OH)₂ → CaCO₃ + H₂O

Ta có: n_CaCO₃ = 34,5/100 = 0,345 (mol)

n_H₂O = 6,21/18 = 0,345 (mol); n_CO₂ = n_CaCO₃ = 0,345 (mol)

Số mol H₂O = số mol của CO₂ ⇒ ∆ = 1

Do đó, hai este đều no, đơn chức

Bài 5: Đốt cháy hoàn toàn 3,7 gam một este đơn chức X thu được 3,36 lít khí CO₂ (đktc) và 2,7 gam nước. Tìm công thức phân tử của X.

Hướng dẫn:

ta có: n_CO₂ = 3,36/22,4 = 0,15 (mol) và n_H₂O = 2,7/18 = 0,15 (mol)

Vì n_CO₂ = n_H₂O ⇒ este no,đơn chức

Gọi công thức este no, đơn chức là: C_nH_2nO₂ (n ≥ 2)

Theo đề bài, ta có phương trình:

m_X = (0,15/n).(14n + 32) = 3,7 ⇒ 2,1n + 4,8 = 3,7n ⇒ n = 3

Vậy công thức phân tử của X là: C₃H₆O₂

B. Bài tập trắc nghiệm

Bài 1: Hỗn hợp X gồm 2 este no, đơn chức, mạch hở. đốt cháy hoàn toàn một lượng X cần dùng vừa đủ 3,976 lít khí oxi (đktc), thu được 6,38 gam CO₂. Mặt khác, X tác dụng với dung dịch NaOH , thu được một muối và hai ancol là đồng đẳng kế tiếp. Công thức phân tử của hai este trong X là :

A. C₂H₄O₂ và C₅H₁₀O₂ B. C₂H₄O₂ và C₃H₆O₂

C. C₃H₄O₂ và C₄H₆O₂ D. C₃H₆O₂ và C₄H₈O₂

Lời giải:

Đáp án: B

Khi thủy phân X bời dung dịch NaOH, thu được muối và hai ancol là đồng đẳng liên tiếp X gồm hai este no, đơn chức, mạch hở đồng đẳng kế tiếp.

Bài 2: Đốt cháy hoàn toàn 10 ml một este cần dùng hết 45 ml O₂, thu được V_CO₂: V_H₂O = 4: 3. Ngưng tụ sản phẩm cháy thấy thể tích giảm 30 ml. Các thể tích đo ở cùng điều kiện. Công thức của este đó là :

A. C₈H₆O₄. B. C₄H₆O₂. C. C₄H₈O₂ D. C₄H₆O₄.

Lời giải:

Đáp án: B

Đối với các chất khi và hơi, tỉ lệ về thể tích bằng tỉ lệ về số mol nên có thể áp dụng định luật bảo toàn nguyên tố theo thể tích của các chất.

Theo giả thiết suy ra: V_H₂O = 30 ml ; V_CO₂ = 40 ml

Sơ đồ phản ứng:

C_xH_yO_z + O₂ → CO₂ + H₂O

Áp dụng định luật bảo toàn nguyên tố cho các nguyên tố C, H, O ta có :

Vậy este có công thức là C₄H₆O₂.

Bài 3: Đốt cháy hoàn toàn 2,28 gam X cần 3,36 lít oxi (đktc) thu hỗn hợp CO₂ và H₂O có tỉ lệ thể tích tương ứng 6: 5. Nếu đun X trong dung dịch H₂SO₄ loãng thu được axit Y có d_Y/H₂ và ancol đơn chức Z. Công thức của X là :

A. C₂H₅COOC₂H₅. B. CH₃COOCH₃.

C. C₂H₃COOC₂H₅. D. C₂H₃COOC₃H₇.

Lời giải:

Đáp án: D

Vì V_CO₂: V_H₂O = n_CO₂: n_H₂O = 6: 5 ⇒ n_C: n_H = 6: 10 = 3: 5.

Bài 4: Đốt cháy hoàn toàn 0,11 gam một este X ( tạo nên từ một axit cacboxylic đơn chức và một ancol đơn chức) thu được 0,22 gam CO₂ và 0,09 gam H₂O. Số este đồng phân của X là:

A. 2. B. 5. C. 6. D. 4.

Lời giải:

Đáp án: D

Số mol CO₂ bằng số H₂O bằng 0,005 nên X là este no, đơn chức C_nH_2nO₂.

C_nH_2nO₂ → nCO₂

Ta có hệ :

Số este đồng phân của X là 4.

HCOOCH₂CH₂CH₃ ; HCOOCH(CH₃)CH₃ ; CH₃COOCH₂CH₃ ; CH₃CH₂COOCH₃.

Bài 5: Hỗn hợp X gồm vinyl axetat, metyl axetat và etyl fomat. Đốt cháy hoàn toàn 3,08 gam X, thu được 2,16 gam H₂O. Phần trăm số mol của vinyl axetat trong X là :

A. 25%. B. 27,92%. C. 72,08%. D. 75%.

Lời giải:

Đáp án: A

Hỗn hợp X gồm CH₃COOCH=CH₂; CH₃COOCH₃; HCOOC₂H₅.

Đặt công thức chung của ba chất là Hóa học lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Hóa học 12 có đáp án

Phần trăm về số mol của CH₃COOC₂H₃ = 25%.

Bài 6: Đốt cháy hoàn toàn 3,42 gam hỗn hợp gồm axit acrylic, vinyl axetat, metyl acrylat và axit oleic, rồi hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy vào dung dịch Ca(OH)₂ (dư). Sau phản ứng thu được 18 gam kết tủa và dung dịch X. Khối lượng X so với khối lượng dung dịch Ca(OH)₂ ban đầu đã thay đổi như thế nào ?

A. Tăng 2,70 gam. B. Giảm 7,74 gam.

C. Tăng 7,92 gam. D. Giảm 7,38 gam.

Lời giải:

Đáp án: D

Các chất đề cho đều có dạng C_nH_2n-2O₂. Đặt công thức phân tử trug bình của các chất là Hóa học lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Hóa học 12 có đáp án

Sơ đồ phản ứng :

Vậy dung dịch sau phản ứng giảm so với dung dịch X là:

m_CaCO₃ - (m_CO₂ + m_H₂O) = 7,38 gam.

Bài 7: Đốt cháy 6 gam este E thu được 4,48 lít CO₂ (đktc) và 3,6 gam H₂O. Biết E có phản ứng tráng gương với dung dịch AgNO₃/NH₃. Công thức cấu tạo của E là:

A. CH₃COOCH₂CH₂CH₃. B. HCOOCH₂CH₂CH₃.

C. HCOOC₂H₅. D. HCOOCH₃.

Lời giải:

Đáp án: D

Đốt cháy E thu được mol nên E là este no, đơn chức, mạch hở có công thức phân tử là C_nH_2nO₂.

Sơ đồ phản ứng:

E là C₂H₄O₂(HCOOCH₃).

Bài 8: Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol X chỉ chứa nhóm chức este ta thu được 4.48 lít CO₂ (đktc) và 3,6 gam H₂O. CTPT của este X có thể là:

A. C₆H₈O₂

B. C₄H₈O₄

C. C₂H₄O₂

D. C₃H₆O₂

Lời giải:

Đáp án: C

Ta có: n_CO₂ = 4,48/22,4 = 0,2 (mol); n_H₂O = 3,6/18 = 0,2 (mol)

0,1 mol este khi chát tạo ra 0,2 mol CO₂ và 0,2 mol H₂O nên este là C₂H₄O₂.

Cách giải Bài tập về phản ứng thủy phân este

A. Phương pháp & Ví dụ

Lý thuyết và Phương pháp giải

Với este đơn chức

+ Trong phản ứng thủy phân este đơn chức thì tỉ lệ nNaOH: n este = 1:1 Riêng phản ứng thủy phân este của phenol thì tỉ lệ là nNaOH: n este = 2:1

+ Phản ứng thủy phân este thu được anđehit thì este phải có công thức là RCOOCH=CH–R’.

+ Phản ứng thủy phân este thu được xeton thì este phải có công thức là RCOOC(R’’)=CH–R’.

(R’ có thể là nguyên tử H hoặc gốc hiđrocacbon, R’’ phải là gốc hiđrocacbon ).

+ Este có thể tham gia phản ứng tráng gương thì phải có công thức là HCOOR.

+ Este sau khi thủy phân cho sản phẩm có khả năng tham gia phản ứng tráng gương thì phải có công thức là HCOOR hoặc RCOOCH=CH–R’.

+ Nếu thủy phân este trong môi trường kiềm mà đề bài cho biết: “...Sau khi thủy phân hoàn toàn este, cô cạn dung dịch được m gam chất rắn” thì trong chất rắn thường có cả NaOH hoặc KOH dư.

+ Nếu thủy phân este mà khối lượng các chất tham gia phản ứng bằng khối lượng của sản phẩm tạo thành thì este đem thủy phân là este vòng.

Với este đa chức

+ Trong phản ứng thủy phân este đa chức thì tỉ lệ nNaOH: n este > 1

Nếu T = 2 Este có 2 chức, T = 3 Este có 3 chức...

+ Este đa chức có thể tạo thành từ ancol đa chức và axit đơn chức; ancol đơn chức và axit đa chức; cả axit và ancol đều đa chức; hợp chất tạp chức với các axit và ancol đơn chức.

Ví dụ minh họa

Bài 1: Muốn thuỷ phân 5,6 gam hỗn hợp etyl axetat và etyl fomiat (etyl fomat) cần 25,96 ml NaOH 10% (D = 1,08 g/ml). Thành phần % khối lượng của etyl axetat trong hỗn hợp là :

A. 47,14%. B. 52,16%. C. 36,18%. D. 50,20%.

Hướng dẫn:

Đặt x là số mol CH₃COOC₂H₅ và y là số mol HCOOC₂H₅.

Phương trình phản ứng:

CH₃COOC₂H₅ + NaOH → CH₃COONa + C₂H₅OH (1)

HCOOC₂H₅ + NaOH → HCOONa + C₂H₅OH (2)

Theo giả thiết và các phản ứng ta có hệ phương trình :

⇒ x = 0,03 và y = 0,04.

⇒ % m_{CH₃COOC₂H₅} = 47,14%.

Đáp án A.

Bài 2: Cho m gam chất hữu cơ đơn chức X tác dụng vừa đủ với 50 gam dung dịch NaOH 8%, sau khi phản ứng hoàn toàn thu được 9,6 gam muối của một axit hữu cơ và 3,2 gam một ancol. Công thức của X là :

A. CH₃COOC₂H₅. B. C₂H₅COOCH₃.

C. CH₂=CHCOOCH₃. D. CH₃COOCH=CH₂.

Hướng dẫn:

Đặt công thức của X là RCOOR’.

Theo giả thiết ta có :

M_R’OH = R’+ 17 = 32 R’= 15 (CH_3–) và M_RCOONa = R + 67 = 96

R = 29(C₂H_5–).

Vậy công thức của X là C₂H₅COOCH₃.

Đáp án B.

Bài 3: Một este X tạo bởi axit đơn chức và ancol đơn chức có tỉ khối với He bằng 22. Khi đun nóng X với dung dịch NaOH tạo ra muối có khối lượng bằng 17/22 lượng este đã phản ứng. Tên X là:

A. Etyl axetat. B. Metyl axetat.

C. Iso-propyl fomat. D. Metyl propionat.

Hướng dẫn:

Este có công thức dạng RCOOR’, muối tạo thành là RCOONa.

Phương trình phản ứng :

RCOOR’ + NaOH → RCOONa + R’OH

Vì số mol este bằng số mol muối, nên tỉ lệ về khối lượng của chúng cũng là tỉ lệ về khối lượng mol.

⇒ 17R’ - 5R = 726 (1).

Mặt khác M_este = 4.22 = 88 ⇒ R + 44 + R’ = 88 ⇒ R + R’ = 44 (2).

Từ (1) và (2) ta có: R = 1 (H-); R’ = 43 (C₃H_7-). Vậy tên este là iso-propyl fomat

Bài 4: Xà phòng hóa 8,8 gam etyl axetat bằng 200 ml dung dịch NaOH 0,2M. Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, cô cạn dung dịch sau phản ứng thu được bao nhiêu gam muối khan?

Hướng dẫn:

Ta có: n_{CH₃COOC₂H₅} = 5,5/88 = 0,1 (mol)

Và n_{NaOH ban đầu} = 0,2 .0,2 = 0,04 (mol)

Este dư, NaOH hết

CH₃COOC₂H₅ + NaOH → CH₃COONa + C₂H₅OH (1)

Từ (1) ⇒ n_{CH₃ COONa} = n_NaOH = 0,04 (mol)

m_{CH₃ COONa} = 0,04 .82 = 3,28(gam)

Bài 5: Este X được tạo thành từ etylen glicol và hai axit cacboxylic đơn chức. Trong phân tử este, số nguyên tử cacbon nhiều hơn số nguyên tử oxi là 1. Khi cho m gam X tác dụng với dung dịch NaOH (dư) thì lượng NaOH đã phản ứng là 10 gam. Giá trị của m là :

A. 14,5. B. 17,5. C. 15,5. D. 16,5.

Hướng dẫn:

Theo giả thiết ta cho biết X là este hai chức của etylen glicol và axit hữu cơ đơn chức; X có 4 nguyên tử O và có 5 nguyên tử C.

Vậy công thức của X là: HCOOC₂H₄OOCCH₃

Phương trình phản ứng :

HCOOC₂H₄OOCCH₃ + 2NaOH → HCOONa + CH₃COONa + C₂H₄(OH)₂

Theo giả thiết và (1) ta có: n_{HCOOC₂H₄OOCCH₃} = 1/2 n_NaOH = 1/2 . 10/40 = 0,125 mol

Vậy m_X = 0,125.132 = 16,5 gam.

B. Bài tập trắc nghiệm

Bài 1: Để xà phòng hóa 17,4 gam một este no đơn chức cần dùng 300 ml dung dịch NaOH 0,5M. tìm công thức phân tử của este đem dùng.

A. C₆H₁₂O₂ B. C₅H₁₀O₂

C. C₄H₈O₂ D. C₆H₁₀O₂

Vậy công thức phân tử của este là C₆H₁₂O₂)

Lời giải:

Đáp án: A

Gọi công thức của este no, đơn chức là C_nH_2nO₂

Khi xà phòng hóa thì: n_este = n_NaOH

n_este = 0,3 .0,5 = 0,15 (mol) ⇒ M_este = 17,4/0,15 = 116

14n + 32 = 116 ⇒ n = 6

Bài 2: Thủy phân hoàn toàn 8,8 gam este đơn chức, mạch hở X với 100 ml dung dịch KOH 1M (vừa đủ ) thu được 4,6 gam một ancol Y. Xác định tên gọi của X.

A. CH₃COOCH₃ B. HCOOC₂H₅

C. CH₃COOC₂H₅ D. C₂H₅COOC₂H₅

Lời giải:

Đáp án: C

Gọi công thức este đơn chức X là RCOOR'

Ta có: n_KOH = 0,1*1 = 0,1(mol)

RCOOR' + KOH → RCOOK + R'OH (1)

Từ (1) ⇒ n_R'OH = 0,1(mol) ⇒ M_R'OH = 4,6/0,1 = 46

⇒ R' = 29 ⇒ C₂H_5-

Y: C₂H₅OH ⇒ X là CH₃COOC₂H₅( vì M_X = 88): etyl axetat

Bài 3: E là este của một axit đơn chức và ancol đơn chức. Để thủy phân hoàn toàn 6,6 gam chất E phải dùng 34,1 ml dung dịch NaOH 10% (d = 1,1 g/ml). Lượng NaOH này dùng dư 25% so với lượng NaOH phản ứng. Công thức cấu tạo đúng của E là:

A. CH₃COOCH₃

B. HCOOC₃H₇

C. CH₃COOC₂H₅

D. Cả B và C đều đúng

Lời giải:

Đáp án: D

Ta có:

⇒ M_E = 88 gam ⇔ R + 44 + R’ = 88 ⇒ R + R’ = 44

- Khi R = 1 ⇒ R’ = 43 (C₃H₇) ⇒ CTCT (E): HCOOC₃H₇(propyl fomiat)

- Khi R = 15 ⇒ R’ = 29 ⇒ CTCT (E): CH₃COOC₂H₅ (etyl axetat)

Bài 4: Để xà phòng hóa 17,4 gam một este no đơn chức cần dùng 300 ml dung dịch NaOH 0,5M. Công thức phân tử của este là:

A. C₃H6₆O₂

B. C₅H₁₀O₂

C. C₆H₁₂O₂

D. C₄H₁₀O₂

Lời giải:

Đáp án: C

Gọi công thức của este no, đơn chức là C_nH_2nO₂

⇒ n_este = n_NaOH

⇒ n_este = 0,3 x 0,5 = 0,15 (mol) ⇒ M_este = 17,4/0,15 = 116

⇒ 14n + 32 = 116 ⇒ n = 6

Vậy công thức phân tử của este là C₆H₁₂O₂.

Bài 5: Cho axit salixylic (axit o-hiđroxibenzoic) phản ứng với anhiđrit axetic, thu được axit axetylsalixylic (o-CH₃COO–C₆H₄–COOH) dùng làm thuốc cảm (aspirin). Để phản ứng hoàn toàn với 43,2 gam axit axetylsalixylic cần vừa đủ V lít dung dịch KOH 1M. Giá trị của V là :

A. 0,72. B. 0,48. C. 0,96. D. 0,24.

Lời giải:

Đáp án: A

o-CH₃COO–C₆H₄–COOH + 3KOH → CH₃COOK + o-KO–C₆H₄–COOK + H₂O (1)

⇒ n_KOH = 3.n_{o-CH₃COO–C₆H₄–COOH} = 3 . 43,2/180 = 0,72 mol

Bài 6: Xà phòng hoá 22,2 gam hỗn hợp gồm 2 este đồng phân, cần dùng 12 gam NaOH, thu 20,492 gam muối khan (hao hụt 6%). Trong X chắc chắn có một este với công thức và số mol tương ứng là :

A. HCOOC₂H₅ 0,2 mol. B. CH₃COOCH₃ 0,2 mol.

C. HCOOC₂H₅ 0,15 mol D. CH₃COOC₂H₃ 0,15 mol.

Lời giải:

Đáp án: A

n_Este = n = 0_NaOH,3 mol; mmuối theo lí thuyết = 20,492/94 . 100 = 21,8 gam.

M_este = 22,2/0,3 = 74 gam/mol ⇒ công thức phân tử của 2 este có dạng C₃H₆O₂. Vậy công thức cấu tạo của hai este là HCOOC₂H₅ và CH₃COOCH₃.

Gọi x là mol của HCOOC₂H₅ và y là số mol của CH₃COOCH₃. Ta có hệ

Bài 7: Xà phòng hoá hoàn toàn m gam lipit X bằng 200 gam dung dịch NaOH 8% sau phản ứng thu được 9,2 gam glixerol và 94,6 gam chất rắn khan. Công thức cấu tạo của X là :

A. (C₁₇H₃₅COO)₃C₃H₅. B. (C₁₅H₃₁COO)₃C₃H₅.

C. (C₁₇H₃₃COO)₃C₃H₅. D. (C₁₇H₃₁COO)₃C₃H₅.

Lời giải:

Đáp án: D

Đặt công thức trung bình của lipit X là C₃H₅(OOCR)₃.

C₃H₅(OOCR)₃ + 3NaOH → C₃H₅(OH)₃ + 3RCOONa (1)

Theo giả thiết ta có

⇒ Do đó trong 94,6 gam chất rắn có 0,1 mol NaOH dư và 0,3 mol RCOONa.

⇒ 0,1.40 + (R + 67).0,3 = 94,6 ⇒ R = 235 ⇒ R là C₁₇H_31–

Bài 8: Đun nóng 66,3 gam etyl propionat với 400 ml dung dịch NaOH 2M, cô cạn dung dịch sau phản ứng khối lượng chất rắn thu được là:

A. 62,4 gam.

B. 59,3 gam.

C. 82,45 gam.

D. 68,4 gam.

Lời giải:

Đáp án: D

Bảo toàn khối lượng ⇒ chất rắn = 66,3 + 0,8.40 - 0,65.46 = 68,4 g

Cách xác định chỉ số xà phòng hóa, chỉ số axit, chỉ số iot của chất béo

A. Phương pháp & Ví dụ

Lý thuyết và Phương pháp giải

- Số miligam KOH dùng để trung hòa lượng axit tự do trong 1 gam chất béo gọi là chỉ số axit của chất béo

- Chỉ số xà phòng của chất béo: là số miligam KOH cần để xà phòng hóa triglixerit (tức chất béo) và trung hòa axit béo tự do trong gam chất béo.

- Chỉ số iot: là số gam iot có thể cộng vào 100 gam lipit. Chỉ số này dùng để đánh giá mức độ không no của lipit

Ví dụ minh họa

Bài 1: Để trung hòa lượng axit béo tự do có trong 14 gam một mẩu chất béo cần 15ml dung dịch KOH 0,1M. Chỉ số axit của mẩu chất béo trên là:

A. 6,0

B. 7,2

C. 4,8

D. 5,5

Hướng dẫn:

Theo định nghĩa: chỉ số axit của chất béo là số miligam KOH cần dùng để trung hòa hết các axit béo tự do có trong 1 gam chất béo.

Ta có: m_KOH = 0,015 x 0,1 x 56000 = 84 (mg)

⇒ Chỉ số axit là: 84/14 = 6

Bài 2: Để tác dụng hết với 100 gam lipit có chỉ số axit bằng 7 phải dùng 17,92 gam KOH. Khối lượng muối thu được là:

A. 108,265 g

B. 170 g

C. 82,265 g

D. 107,57 g

Hướng dẫn:

Ta có: m_KOH cần dùng = 7 x 100 = 700 mg = 0,7 (gam)

⇒ n_KOH = 0,7/56 = 0,0125 (mol)

Vậy m_muối = 100 + m_KOH - m_H₂O - mglixerol

= 100 + 17,92 – 0,0125 x 18 – 0,3075/3 x 92 = 108, 265 (gam)

Bài 3: Hãy tính khối lượng NaOH cần dùng để trung hòa axit tự do có trong 5 gam chất béo với chỉ số axit bằng 7.

Hướng dẫn:

Theo định nghĩa, chỉ số axit của chất béo bằng 7 nghĩa là muốn trung hòa lượng axit béo tự do trong 1 gam chất béo phải dùng 7 mg KOH. Vậy muốn trung hòa axit béo tự do trong 5 gam chất béo có chỉ số 7 thì phải dùng 5 * 7 = 35 mg KOH, hay 0,035/56 mol KOH

⇒ 0,035/56 mol OH^- ⇒ 0,035/56 mol NaOH ⇒ khối lượng NaOH cần để trung hòa axit tự do trong 5 gam chất béo có chỉ số axit bằng 7 là:

m_NaOH = 0,035/56*40g = 25(mg) = 0,025g|5g chất béo

B. Bài tập trắc nghiệm

Bài 1: Để xà phòng hóa hoàn toàn 2,52 gam một lipit cần dùng 90ml dung dịch NaOH 0,1M. Chỉ số xà phòng của lipit là:

A. 210

B. 150

C. 187

D. 200

Lời giải:

Đáp án: D

Ta có: n_KOH = n_NaOH = 0,09 x 0,1 = 0,009 (mol)

⇒ m_KOH = 0,009 x 56 = 0,504 (gam) = 504 (mg)

1 gam lipit cần: 504/2,52 = 200 (mg) KOH

Vậy chỉ số xà phòng là 200

Bài 2: Khi trung hòa 2,8 gam chất béo cần 3 ml dung dịch KOH 0,1M. tính chỉ số axit chủa chất béo đó.

A. 6 B. 5 C. 7 D. 8

Lời giải:

Đáp án: A

Ta có: n_KOH = 0,1 .0,003 = 0,0003 (mol)

⇒ m_KOH = 0,0003 .56 = 0,0168(gam) = 16,8 (mg)

Vậy chỉ số axit = 16,8/2,8 = 6

Bài 3: Muốn trung hòa 5,6 gam một chất béo X đó cần 6ml dung dịch KOH 0,1M. Hãy tính chỉ số axit của chất béo X và tính lượng KOH cần trung hòa 4 gam chất béo có Y chỉ số axit bằng 7.

A. 5 và 14mg KOH

B. 4 và 26mg KOH

C. 3 và 56mg KOH

D. 6 và 28mg KOH

Lời giải:

Đáp án: D

Trung hòa 4g chất béo cần m_KOH = 4.7 = 28 (mg)

Bài 4: Chỉ số iot của triolein có giá trị bằng bao nhiêu?

A. 26,0

B. 86,2

C. 82,3

D. 102,0

Lời giải:

Đáp án: B

Phản ứng: (C₁₇H₃₃COO)₃C₃H₅ + 3I₂ → (C₁₇H₃₃COOI₂)₃C₃H₅

⇒ Chỉ số iot là: (3 × 254)/884 x 100 = 86,2

Bài 5: Số miligam KOH trung hòa hết lượng axit tự do và xà phòng của chất béo. Tính chỉ số xà phòng hóa của mẫu chất béo có chỉ số axit bằng 7 chứa tritearoylglixerol còn lẫn một lượng axit stearic.

A. 175 B. 168 C. 184 D. 158

Lời giải:

Đáp án: A

Khối lượng KOH trung hòa axit: 0,007 (gam)

n_KOH = 0,007/56 = 0,125.10^-3 (mol)

Khối lượng C₁₇H₃₅COOH trong 1 gam chất béo là:

0,125.10^-3.890 = 0,11125 (gam)

Khối lượng tristearoyl glixerol trong 1 gam chất béo là: 0,8875 (gam)

≈0,001 (mol) ⇒ n_KOH = 0,003(mol) ⇒ m_KOH = 0,168(gam)

Chỉ số xà phòng hóa là: 168 + 7 = 175.

Bài 6: Để xà phòng hóa 63 mg chất béo trung tính cần 10,08 mg NaOH. Xác định chỉ số xà phòng của chất béo đem dùng.

A.112 B. 124 C.224 D.214

Lời giải:

Đáp án: C

Chỉ số xà phòng = 14,112/0,063 = 224

Xem thêm các dạng bài tập Hoá học lớp 12 chọn lọc, có đáp án hay khác:

❮ Bài trước Bài sau ❯

Các dạng bài tập Hóa lớp 12

Phương pháp giải Các dạng bài tập chương Este, Lipit - Hoá học lớp 12